In de geestelijke gezondheidszorg staat de zorg voor de ander centraal. Psychotherapeuten bieden een veilige ruimte voor verwerking, groei en heling. Deze toewijding is waardevol, maar brengt ook risico’s met zich mee. Wanneer langdurige emotionele belasting, een hoge werkdruk en een gebrek aan zelfzorg samenkomen, ontstaat een vruchtbare bodem voor burn-out. In de praktijk blijkt dit een toenemend fenomeen onder therapeuten — en niet zelden blijft het lang onopgemerkt.

 

De sluimerende opbouw van burn-out

Burn-out manifesteert zich zelden plotseling. Het is doorgaans het resultaat van een accumulatie van chronische stressoren, gecombineerd met onvoldoende herstel. Psychotherapeuten zijn extra kwetsbaar vanwege de aard van hun werk: het dagelijks aanwezig zijn bij complexe menselijke emoties, trauma’s en psychische pijn, vergt een constante interne regulatie. Wanneer deze belasting structureel groter wordt dan het herstelvermogen, ontstaan de eerste tekenen van overbelasting:

• Emotionele afvlakking: een verminderde betrokkenheid bij cliënten of een gevoel van vervreemding.
• Cognitieve uitputting: concentratieproblemen, besluiteloosheid of twijfel aan het eigen kunnen.
• Lichamelijke klachten: vermoeidheid, slapeloosheid, spanningsklachten.
• Negatieve zelfevaluatie: gevoelens van falen, zinloosheid of frustratie over het werk.

Deze symptomen ondermijnen niet alleen het welzijn van de therapeut, maar ook de kwaliteit van zorg. Burn-out beïnvloedt het therapeutisch contact, de professionele oordeelsvorming en het vermogen om ethisch te handelen.

 

Het risico van ‘professionele loyaliteit’

Psychotherapeuten zijn vaak gedreven, plichtsgetrouw en idealistisch ingesteld. Dit maakt hen krachtig in hun vak, maar kan tegelijkertijd leiden tot het negeren van eigen grenzen. De neiging om door te gaan “voor de cliënt” wordt gevoed door interne overtuigingen (“ik moet beschikbaar zijn”) en externe verwachtingen (“de wachtlijst is al te lang”). Zo ontstaat een vicieuze cirkel waarin zelfzorg ondergeschikt raakt aan professionele verantwoordelijkheden.

 

De rol van organisatiecultuur

Naast persoonlijke factoren speelt ook de context waarin therapeuten werken een belangrijke rol. Hoge caseloads, administratieve druk, beperkte autonomie en een gebrek aan ondersteuning of erkenning zijn bekende organisatorische risicofactoren. In instellingen waar rust, reflectie en collegiale ondersteuning onvoldoende zijn ingebed, stijgt het risico op uitval aanzienlijk.

 

Zelfzorg als professionele competentie

In plaats van zelfzorg te zien als een luxe of privéaangelegenheid, is het essentieel om het te beschouwen als een professioneel ethisch principe. Therapeuten hebben de verantwoordelijkheid om hun eigen functioneren te bewaken en burn-out preventief te benaderen. Zelfzorg is daarmee niet alleen een individueel proces, maar ook een systemische aangelegenheid die aandacht vraagt in opleiding, teamcultuur en beleid.

Effectieve preventie vraagt om een meerlagige aanpak:

1. Reflectieve praktijk: structurele ruimte voor supervisie, intervisie en zelfreflectie
2. Zenuwstelselregulatie: lichaamsgerichte methoden zoals ademhalingstechnieken, mindfulness of polyvagaal geïnspireerde interventies ondersteunen het herstel van het autonome zenuwstelsel.
3. Zelfcompassie: het ontwikkelen van een milde, accepterende houding ten opzichte van eigen grenzen en emoties.
4. Grenzen stellen: het durven beperken van werkdruk, het bewaken van werktijden en het herkennen van persoonlijke signalen van overbelasting.

 

Van overleving naar duurzaamheid

Een duurzaam therapeutisch beroep vraagt om voortdurende balans tussen geven en ontvangen, tussen nabijheid en afstand, tussen compassie en grenzen. Wanneer therapeuten goed voor zichzelf zorgen, zijn zij niet alleen beter in staat om kwalitatieve zorg te leveren, maar dragen zij ook bij aan een gezonder, weerbaarder zorglandschap.

Burn-out verdient daarom meer dan individuele erkenning; het vraagt om een professionele cultuur waarin zorg voor de ander niet ten koste gaat van de zorg voor het zelf.

Het is van essentieel belang dat therapeuten zich gesteund weten in hun professionele én persoonlijke welzijn. Bij PTC Gent bieden we een veilige en deskundige ruimte voor supervisie, intervisie en individuele ondersteuning. Of je nu nood hebt aan reflectie, begeleiding bij professionele uitdagingen of preventie van overbelasting — onze praktijk staat klaar om jou te ondersteunen. Samen versterken we niet alleen jouw veerkracht, maar ook de kwaliteit van zorg die je biedt. Neem gerust contact met ons op voor een intakegesprek.

 

Veronique Bundervoet, zaakvoerder, stress- en burn out coach en relatietherapeut